Futbol jest wielki: Przedwojenny piłkarski Lwów

Sokół i TZR – czyli początki sportu w Polsce

Zanim lwowska młodzież zaczęła kopać piłkę w sposób zorganizowany, 7 lutego 1867 r. powstało Polskie Towarzystwo Gimnastyczne Sokół. Pierwszymi działaczami i założycielami Sokoła byli: Klemens Żukotyński, Ludwik Goltental, Jan Żaplachta-Zapałowicz, Józef Milleret, Jan Dobrzański, Antoni Durski, Żegota Krówczyński oraz dr Wenanty Piasecki, jeden z pierwszych teoretyków wychowania fizycznego w Polsce. Celem towarzystwa było podtrzymywanie i rozwijanie świadomości narodowej oraz podnoszenie sprawności fizycznej polskiej młodzieży.

Innym towarzystwem sportowym, które powstało we Lwowie, było Towarzystwo Zabaw Ruchowych założone w 1904 r. W odróżnieniu od Sokoła mniejszą (co nie oznacza, że małą) rolę odegrała ideologia patriotyczna, a większą samo zamiłowanie do ruchu. Obydwa towarzystwa miały ogromny wpływ na historię polskiego sportu. Ojciec polskiego dziennikarstwa sportowego Kazimierz Hemerling tak wspominał działalność TZR-u: –  Towarzystwo, którego założycielami byli, obok dr. Eugeniusza Piaseckiego, propagatorzy zabaw na wolnym powietrzu: Edmund Cenar, Edmund Naganowski, Władysław Hojnacki, dr Karol Hornung i Maria Germanówna, dokonało we Lwowie z miejsca prawdziwego przewrotu. Sporty, jak: narciarstwo, saneczkarstwo, piłka nożna, koszykówka, palant, lawn-tennis, szermierka, łucznictwo, pływanie były wnet owocami działalności Towarzystwa, a młodzież się do nich z całym zapałem garnęła.

Pierwszy pokazowy mecz piłki nożnej w Polsce odbył się we Lwowie podczas II Zlotu Sokolego. Naprzeciwko siebie stanęły drużyny ze Lwowa i Krakowa. Wygrali gospodarze 1:0, a mecz trwał…6 minut, ponieważ futbol musiał ustąpić miejsca gimnastyce. A pierwszą prawdziwą piłkę do Polski przywiózł z Anglii Edmund Cenara w 1891 r.

Początki – czyli który klub jest starszy

Gdyby nie zawierucha wojenna oraz postanowienia z konferencji w Jałcie, to nie kibice Cracovii i Wisły kłóciliby się o to, który klub jest starszy. Fani Lechii Lwów i Czarnych Lwów mieliby pewnie ten sam dylemat. Przez dziesięciolecia uważano, że najstarszym klubem założonym na ziemiach polskich był, założony przez jedenastu uczniów I Szkoły Realnej we Lwowie, Lwowski Klub Piłki Nożnej Sława. Jednak badania statystyków przeprowadzone w latach 90. XX wieku dowiodły, że chłopców z I Szkoły Realnej ubiegli chłopcy z III i VI Gimnazjum którzy założyli Lwowski Klub Sportowy Lechia. Oba wydarzenia dzieli różnica kilku dni, a działo się to sierpniu 1903 r. tuż przed rozpoczęciem roku szkolnego 1903/1904.

Lechia Lwów

Lechia Lwów przez cały okres istnienia nie należała do najpopularniejszych lwowskich drużyn. We Lwowie liczyli się głównie Pogoń i Czarni. W rozgrywkach oficjalnych Lechia zadebiutowała dopiero w 1921 r. Wcześniej grała tylko mecze towarzyskie z innymi drużynami z terenów ówczesnej Galicji, a przed uzyskaniem niepodległości – z drużynami z terenów zaboru austriackiego. Po wystartowaniu we lwowskiej A klasie Lechia dążyła do awansu do I ligi. Blisko było w 1929 r., gdy po pokonaniu Polonii Przemyśl i 9. Pułku  Artylerii Ciężkiej Siedlce w awansie do I ligi stanęła drużyna ŁTSG Łódź. To, co nie udało się w 1929 r., zrealizowało się w 1930 r. Po pokonaniu Unii Lublin i Sokoła Równe oraz wygraniu turnieju barażowego Lechia Lwów po raz pierwszy awansowała do I ligi (także wówczas zwanej ekstraklasą). Jednak sam pobyt w najwyższej klasie rozgrywkowej trwał zaledwie jeden sezon. Po 22. spotkaniach Lechia miała zaledwie 11 punktów i w następnym sezonie ponownie grała w A klasie. Po spadku Lechia już nigdy nie powróciła do elity. Najsłynniejszym piłkarzem grającym w Lechii Lwów był Ryszard Koncewicz, późniejszy selekcjoner reprezentacji Polski.

Drużynę zlikwidowano w 1939 r., a po wojnie z powodu przeniesienia granicy Polski na zachód (co skutkowało tym, że Lwów znalazł się na terytorium ZSRR) drużyny nie aktywowano. Wielu mieszkańców Lwowa zostało przesiedlonych do Gdańska. W 1945 r. w Gdańsku utworzono klub piłkarski Baltia, który rok później zmienił nazwę na Lechia. Wśród działaczy, piłkarzy i kibiców było wielu lwowiaków. Urodzony we Lwowie Jakub Smug, stoper Lechii,
w pierwszych latach działania w wywiadzie dla Lechia.gda.pl powiedział:

– Wie pan, prawdopodobnie Lechia Gdańsk wywodzi się z Lechii Lwów.

Natomiast Roman Rogocz, napastnik tej drużyny, w tym samym wywiadzie dodał:

– Lechia pochodzi rzeczywiście ze Lwowa. Bo takich wspomnianych „Lojziów”(jeden z oddanych kibiców Lechii Gdańsk w początkowych latach działalności – przyp. red) to mieliśmy chyba tysiące. Dlatego powstało to ze Lwowa! I te koszulki, i ta Lechia. Ich się kochało! To byli oddani ludzie też i niebogaci. Jak przyjeżdżali na Wybrzeże, to co mieli? Tylko worek. Taki człowiek był szczęśliwy, że przeżył.

Teoria o kontynuacji tradycji Lechii Lwów przez gdańską Lechię była bardzo żywa w pierwszych latach PRL-u. Obecnie nie wspomina się o tym.

Czarni Lwów

Po utworzeniu LKPN Sława już rok później zdecydowano się zmienić nazwę klubu na Czarni Lwów. Jednak swój pierwszy oficjalny mecz drużyna Czarnych rozegrała dopiero 9 lipca 1908 r. przeciwko Klubowi Gimnastyczno-Sportowemu przy IV Gimnazjum we Lwowie (późniejszej Pogoni). Mecz zakończył się remisem 1:1. Drużyna „Powidlaków” (taki przydomek nosił zespół Czarnych) należała do najpopularniejszych we Lwowie. Mecze Czarnych z Pogonią były określane „wielkimi derbami Lwowa”. W 1911 r. Czarni byli współzałożycielami Polskiego Związku Piłki Nożnej. Drużyna Czarnych należała o  najaktywniejszych w Polsce i często grała mecze z klubami z innych miast. Powodem tego była Pogoń Lwów. Czarni zawsze przegrywali mecze o mistrzostwo Lwowskiego OZPN właśnie z Pogonią, a tylko mistrz okręgu mógł wówczas grać o mistrzostwo Polski. Dlatego też Czarni należeli do tych klubów, które założyły nowoczesną ligę (w opozycji do PZPN). W premierowym pierwszym sezonie rozegranym w 1927 r. „Powidlaki” uplasowały się na bezpiecznym 9. miejscu.

Jednak już w 1933 r. Czarni spadli z I ligi. Już od 1929 r. drużyna była w kryzysie, ale zawsze udawało się jej uchronić przed spadkiem. Po degradacji drużyny Czarni grali w lidze okręgowej, bezskutecznie starając się awansować do I ligi. Zespół uległ samorozwiązaniu w 1939 r. i nigdy więcej nie został reaktywowany. Drużyna Czarnych cieszyła się w II Rzeczypospolitej niezwykłym szacunkiem. Dowodem tego może być sytuacja, gdy po spaleniu stadionu Czarnych przez ukraińskich nacjonalistów w 1931 r. pozostałe kluby zrzuciły się na nowy z żelbetonowymi trybunami, który nosił imię marszałka Józefa Piłsudskiego.

Pogoń Lwów

Najsłynniejszym i najlepszym polskim klubem we Lwowie była Pogoń. Historia tego zespołu jest nader ciekawa. Został on założony przez uczniów IV Gimnazjum we Lwowie wiosną 1904 r., czyli jest to trzeci najstarszy klub założony na ziemiach polskich. W IV Gimnazjum w piłkę nożna grano na długo wcześniej, nim ta oficjalnie dotarła do Lwowa w 1899 r. W tej szkole byli najlepsi chłopcy w tej dyscyplinie. Jednak to nie oni pierwsi zdecydowali się założyć klub piłkarski. W 1907 r. klub nazwano Pogoń, a już rok później uchwalono nowoczesny statut, który był wzorem dla innych polskich drużyn. W tym czasie sponsorem klubu został Ludwik Kuchar, właściciel kilku kin na terenie Galicji. To właśnie dynastia Kucharów stanowiła przez następnych kilkanaście lat o sile Pogoni. W barwach Pogoni występowało aż sześciu braci: Tadeusz, Karol, Władysław, Wacław, Mieczysław i Zbigniew. Najlepszy z nich to Wacław Kuchar, znakomity filigranowy napastnik, który w 1052 meczach strzelił 1065 goli (!).

Pogoń Lwów czterokrotnie zdobyła mistrzostwo Polski, w latach 1922, 1923, 1925, 1926. Podobnie jak drużyna Czarnych, Pogoń była jednym ze współzałożycieli ligi polskiej i to pomimo tego, że nie leżało to w jej interesie sportowym (w odróżnieniu od Czarnych Pogoń zawsze grała w mistrzostwach krajowych). Po utworzeniu ligi w 1927 r. Pogoń już nigdy nie zdobyła mistrzostwa Polski. „Pogoniarze” mieli swego czasu jeden z najnowocześniejszych obiektów w kraju. Zbudowany z inicjatywy i za pieniądze Ludwika Kuchara, oddany został do użytku 1 maja 1913 r., a przeciwnikiem była Cracovia (w meczu tym debiutował Wacław Kuchar). Stadion ten nazywano Stadionem za Rogatką Stryjską, stąd też przed wojną na Pogoń mówiono także Pogoń Stryjska. Miał on legendarną tzw. „zieloną trybunę”. Najwierniejsi kibice nie płacąc za bilety, siadali na drzewach obok stadionu i gorąco dopingowali „Pogoniarzy”.  W latach 30. XX w. Pogoń zaczęła tracić na sportowej wartości. Powód tego był bardzo prozaiczny. We Lwowie zapomniano o nowym narybku i kiedy starzy mistrzowie pokończyli kariery, nie było wartościowych zmienników. Dopiero pod koniec lat 30.,  w 1937 r.,  juniorzy tego klubu zajęli drugą pozycję w mistrzostwach Polski. Jednak efektów tych starań nie doczekaliśmy, gdyż z powodu wybuchu II wojny światowej klub w 1939 r. zlikwidowano.

Po zakończeniu działań wojennych wielu lwowiaków trafiło na ziemie odzyskane, m.in. do Szczecina. Ludzie związani z przedwojenną Pogonią doprowadzili do sytuacji, gdy po fuzji takich zespołów, jak Sztorm Szczecin, Kolejarz Szczecin i Gwardia Szczecin nowo powstały w 1955 r. klub zyskał nazwę barwy i herb nawiązujący do lwowskiego.

Klub Pogoń Lwów został reaktywowany przez polskich patriotów na Ukrainie 10 października 2009 r. Swój pierwszy mecz lwowiacy rozegrali tego samego dnia, pokonując 2:0 drużynę Polonii Chmielnicki na stadionie Szkolar przy Cmentarzu Łyczakowskiem we Lwowie. Obecnie drużyna występuje w okręgowej „Biznes Lidze” lwowskiej.

Derby Lwowa

Derbami Lwowa określane były mecze pomiędzy Czarnymi a Pogonią. W pierwszej lidze mecze pomiędzy tymi drużynami odbyły się czternastokrotnie. W tych meczach „Powidlaki” wygrywały dwa razy, osiem razy Pogoń, a czterokrotnie padł remis. Najwyższe zwycięstwo Pogoni to 4:0, a najwyższa wygrana Czarnych to 3:1.

Sparta i Hasmonea

Hasmonea Lwów to polski klub założony w 1908 r. przez mieszkańców Lwowa pochodzenia żydowskiego. Jego nazwa wywodzi się od Hasmoneuszy, czyli starożytnej dynastii rządzącej w Judei. Przed wywalczeniem przez Polskę niepodległości Hasmonea występowała w II lidze Cesarstwa Austriackiego. Klub ten był jednym ze współzałożycieli ligi polskiej i grał w najwyższej klasie rozgrywkowej przez dwa sezony w latach 1927-1928. Po spadku z I ligi zaczęto zwracać większa uwagę na pozostałe sekcje sportowe. Po podpaleniu w 1932 r. stadionu klubowego zespół nie odzyskał już swojej świetności. Został zlikwidowany w 1939 r.
Sparta Lwów to klub założony w 1910 r., prawdopodobnie przez żołnierzy 6. Pułku Lotniczeg, stacjonującego w Skniłowie. Na kartach historii polskiej piłki nożnej zapisał się tym, że dotarł do finału rozgrywek Puharu Polski (oryginalna przedwojenna pisownia) w 1926 r., w którym przegrał z Wisłą Kraków 1:2.

Obecnie we Lwowie działa tylko Pogoń. Jak widać, kiedyś w tym pięknym polskim mieście były bardzo dobre kluby sportowe. Powinniśmy o tym pamiętać.